Đông ấm hè mát những ngôi nhà trình tường đã giúp bà con người Mông chống chọi với khí hậu khắc nhiệt nơi địa đầu của Tổ quốc. Cùng lên Hà Giang cùng lên thăm những ngôi nhà trình tường độc đáo của người Mông ngay thôi, bạn sẽ thấy bà con nơi đây vẫn còn lưu giữ được nền văn hóa truyền thống phong phú, đậm đà bản sắc của đồng bào dân tộc Mông nơi đây.
Dọc con đường Hạnh phúc (quốc lộ 4C) từ thành phố Hà Giang qua Yên Minh lên Đồng Văn, Mèo Vạc, bên cạnh khung cảnh hùng vĩ, điệp trùng của núi non khiến nhiều người choáng ngợp là nét đẹp mộc mạc, thanh bình của những ngôi nhà trình tường trên cao nguyên đá.
Trong văn hóa truyền thống của dân tộc Mông ở Hà Giang, các ngôi nhà không được dính sát vào nhau, kể cả anh em ruột thịt. Người Mông quan niệm khi làm ma cho người chết, người ta có tục lệ thổi khèn, kèn, tù và, vác nỏ đi vòng quanh nhà ba lượt đi, năm lượt về (đối với nam giới), năm lượt đi và bảy lượt về (đối với nữ giới) để xua đuổi các loại ma đói, ma yểu khỏi về quấy rầy người chết. Chính vì vậy, người Mông cho rằng nếu làm nhà dính vào nhau, khi nhà có tang sẽ không tiến hành được nghi lễ trên thì coi như đám ma ấy không làm đúng luật lệ tổ tiên đã quy định, không đảm bảo cho người chết được yên ổn trong cõi vĩnh hằng.
Đồng bào dân tộc Mông rất chú trọng việc chọn đất làm nhà. Sau khi chọn được đất tốt, đất lành, người ta tiến hành san nền, kê móng, trình tường nhà. Công việc trình tường nhà được tiến hành khá công phu với một số quy định, như người lạ không được vào khu vực nhà đang trình tường, nhất là phụ nữ… Để trình tường nhà, người ta làm những chiếc khuôn gỗ có chiều dài 1,5m, rộng 0,45-0,5m. Đất dùng để trình tường phải được loại bỏ sạch rễ cây, đá to, cỏ rác. Khi tiến hành trình tường, thường huy động vài chục thanh niên trai tráng trong làng đến giúp. Người ta đổ đất đầy khuôn gỗ, dùng những chiếc vồ nện chặt đất, cứ như vậy khuôn nọ nối tiếp khuôn kia cho đến khi hoàn thành.
Cửa chính ra vào nhà của người Mông cũng phải chọn gỗ tốt để làm. Cửa bao giờ cũng được mở vào phía trong. Cửa không cài bằng then sắt mà phải cài bằng then gỗ. Người Mông quan niệm không sử dụng bản lề, then cửa bằng sắt là vì cửa mở ra đóng vào được xem là lòng bụng con người, nếu dùng các vật dụng bằng sắt thì sẽ lạnh, nên tất cả các ngôi nhà của người Mông luôn sử dụng sự mềm mại của cây rừng.
Một nét độc đáo nữa trong cấu trúc nhà truyền thống của người Mông là tất cả các ngôi nhà thường được xếp đá xung quanh vô cùng chắc chắn. Để có được hàng rào đá hoàn chỉnh bao quanh ngôi nhà và mảnh đất rộng chừng 200-300m2, gia chủ cùng với người thân phải mất hàng tháng trời nhặt những mảnh đá vỡ quanh nhà về xếp thành hàng rào đá.
Mộc mạc là vậy nhưng điều làm nên nét đẹp nguyên sơ, thơ mộng cho những ngôi nhà trình tường của người Mông chính là những cây đào, cây mận được trồng ngay bên cạnh, khi thì trước cửa, lúc lại bên hiên nhà. Mùa xuân đến, màu xám của rào đá và đen nâu của tường đất bỗng nổi bật sắc hồng hoa đào và trắng muốt của hoa mơ, hoa mận. Tất cả như hòa quyện tạo nên một bức tranh thiên nhiên độc đáo giữa cao nguyên đá, khiến bất cứ ai ngang qua cũng phải dừng chân ghé lại ngắm nhìn.
Minh Yên
Tổng hợp
